• VVO en het verzet

  • 1940-1945 Verborgen in Velp

  • In de bezettingstijd speelden twee vooraanstaande VVO’ers een belangrijke rol in het verzet door onderdak te verlenen aan onderduikers: Ad van der Willigen, huisarts en voorzitter van het bestuur van het Velpse Ziekenhuis, en Jan Koens, een pluimveehandelaar die tijdens de oorlogsjaren verantwoordelijk was voor de voedselvoorziening in Velp. Hun rol wordt duidelijk in het boek ‘Verborgen in Velp - nooit vertelde verhalen over moed, verzet en onderduikers’.

  • Auteur is Gety Hengeveld - De Jong en het boek is uitgegeven door de Stichting Velp voor Oranje (2e druk maart 2015). De navolgende tekst is gebaseerd op en ontleend aan dit boek.

  • De rol van het ziekenhuis in de Tramstraat

    Onder Velpenaren was algemeen bekend dat veel onderduikers in het ziekenhuis waren gehuisvest. De Duitsers hadden daar alleen een vermoeden van.

  • Ad van der Willigen
  • Jan Koens

  • Er was een vluchtlijn voor Joden georganiseerd vanuit Amsterdam, via Utrecht naar het Velpse ziekenhuis, en vandaaruit naar het Verscholen Dorp bij Vierhouten. Ook Joodse vluchtelingen werden via het ziekenhuis ondergebracht op onderduikadressen in Velp, net als uit gevangenschap ontsnapte en gevluchte Franse militairen.

    Omdat de Duitsers een sterk vermoeden hadden dat er illegale activiteiten in het ziekenhuis plaatsvonden, viel de Feldgendarmerie op een gegeven moment het ziekenhuis binnen. Na grondig onderzoek echter werd niets onoorbaars gevonden.

    Onder de 'zieken' op de ziekenzalen die door de Duitsers werden onderzocht, bevonden zich wel degelijk ook onderduikers. Maar doordat er geloofwaardige kwalen werden benoemd en koortslijsten nauwgezet werden bijgehouden, bleven ze onder de radar. Ook chauffeurs die wapens vervoerden van parachutisten die na de Slag om Arnhem niet de Rijn konden oversteken, konden terecht in het ziekenhuis of ze werden bij vertrouwde onderduikadressen ondergebracht.

    De politieke gevangenen in de SD-gevangenis in het gebouw van de Rotterdamse Bank op de hoek Hoofdstraat-Vijverlaan (anno 2021 staat het pand leeg, tot voor kort was ABN-AMRO erin gevestigd), kregen via het ziekenhuis illegale bijvoeding. Ook de lokale politie was in het verzet betrokken en zo kon deze voedsellijn in stand gehouden worden.

    Andere onderduikers in het ziekenhuis vielen door hun witte ziekenhuiskleding niet op en verrichtten ondersteunende werkzaamheden. Het Velpse ziekenhuis was in die oorlogsjaren het enige ziekenhuis in de regio dat nog functioneerde. Drie andere ziekenhuizen stonden leeg.

  • Het Velpse Ziekenhuis in de Tramstraat
  • Het Velpse huisartsencollectief

  • Het Velpse huisartsencollectief dat de hoeksteen vormde van de Velpse verzetsbeweging, op de foto vlnr: dr. Haag, dr. Visser ’t Hooft, dr. Scherpenhuizen (half zichtbaar), dr. Op den Winkel (zittend), dr. Hartman, dr. Van der Willigen, dr. Eykman en dr. Portheine.

    Bijzonder is dat de Velpse huisartsen, naast hun verzetswerk in het ziekenhuis, ook privé onderduikers in hun huis verborgen. Onder aansturing van dr. Van der Willigen.

    Al met al reden genoeg om het Velpse ziekenhuis, gevestigd aan de rand van het front, nadrukkelijk te benoemen in de geschreven geschiedenis van het ondergrondse verzet in Nederland tijdens de Duitse bezetting.

    Jan Koens, de pluimveehandelaar van de Overhagenseweg  was niet alleen verantwoordelijk voor de voedselvoorziening in Velp, maar had samen met zijn kompaan Paul Roelofsen, een boer aan de Graaf Ottostraat, ook veel contact met de SD en de Duitse voedselcommissaris. Aldus waren Koens en Roelofsen belangrijke schakels in het Velps verzet. Hun goede contacten met de Duitsers en het vertrouwen dat ze van hen genoten, zetten ze volledig in voor de diverse verzetsgroepen.

    Door verraad werd Paul Roelofsen op 11 december 1944 opgepakt. Hij zat gevangen en werd gemarteld en verhoord in de SD-gevangenis in villa ‘De Kleiberg’ aan de Dennenweg. Hem wachtte het vuurpeloton. Maar Roelofsen wist te ontsnappen en stond op een nacht ineens voor de deur van Jan Koens. Omdat hij van de SD een lijst met namen te pakken had gekregen van mensen die opgepakt zouden worden, konden deze mensen worden gewaarschuwd en onderduiken. Jan Koens werd in verband hiermee opgepakt, maar omdat niets kon worden bewezen werd hij na urenlang verhoor weer vrijgelaten.

  • Villa De Kleiberg aan de Dennenweg Hoofdkwartier SD met in de kelders verhoor- en martelkamers
  • Herdenkings- monument aan de Pinkenbergseweg

  • Jan Koens werd door vertegenwoordigers van het Nederlandse verzet na de oorlog gekenschetst als een man met een ‘innemende persoonlijkheid, die beschikt over een scherp inzicht, gepaard gaande met een dosis handigheid en diplomatie’. Een man die vele nuttige contacten wist te leggen, waardevolle inlichtingen bemachtigde en gevaarlijke zaken wist te camoufleren.

  • Koens bevrijdde ook topverzetsman Deuss uit het Kamp Amersfoort, terwijl Deuss al ter dood was veroordeeld. Koens wist, aldus Deuss na de oorlog, door zijn relaties met de Sicherheits Dienst en de voedselcommissaris een evacuatie van Velp in 1944 te voorkomen. In al zijn contacten met de SD heeft Koens volgens Deuss ‘durf en inzicht getoond en de medemens in vele opzichten geholpen, ondanks het feit dat hij daarbij grote risico’s liep’.